De EU Policy Roadmap voor CO2-neutraliteit

De EU streeft ernaar om in 2050 klimaatneutraal te zijn, dat wil zeggen: een economie met een netto broeikasgasuitstoot van nul. Deze doelstelling staat centraal in de Europese Green Deal en is wettelijk vastgelegd in de Europese Klimaatwet. De EU Policy Roadmap zal de CO2-emissies van de “gebouwde omgeving” via verschillende beleidsroutes aanpakken. De focus ligt op drie strategische gebieden, namelijk: 1)  klimaatactie, 2) gezondheid en welzijn, en 3) grondstoffen en circulariteit. Met dit plan zetten ze een stap in de richting van het transformeren van de bouwsector.

In dit bouwprofartikel gaan we in op:

1. Achtergrond en context
2. De EU Policy Roadmap voor whole life carbon (verder WLC)
3. Implementatie

I. Achtergrond en policy context

Inleiding

De EU Roadmap schetst de belangrijkste beleidsinterventies, regelgevende maatregelen en hulpmiddelen die nodig zijn om tegen 2050 een gedecarboniseerde, circulaire, veerkrachtige en goed ontworpen gebouwde omgeving in de Europese Unie te bereiken. De focus ligt op maatregelen die de volledige levenscyclus van koolstof op gebouwniveau aanpakken.

Het bevat een uitgebreid pakket aan aanbevelingen om de bouwsector de kennis en capaciteit te geven om aan deze beleidsdoelstellingen te voldoen. Dit omvat sterke beleids-, regelgevende en financiële ondersteuning voor zowel vraag- als aanbodketenpartijen. Ook verduidelijkt de EU Roadmap de rol van de bouwsector in het realiseren van de bredere klimaatneutrale ambities van de EU Green Deal.

#BuildingLife

De EU Policy Roadmap maakt deel uit van het #BuildingLife project. #BuildingLife is een regionaal project dat zich richt op het versnellen van de decarbonisatie in de bouwsector, met als doel het verminderen van de CO₂-uitstoot. Het project wordt geleid door de World Green Building Council (WorldGBC), een wereldwijd netwerk dat zich inzet voor duurzame ontwikkeling in lijn met de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs en de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN.

#BuildingLife richt zich op het samenbrengen van een coalitie van 10 nationale Green Building Councils in Europa, namelijk die van Kroatië, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Nederland, Polen, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Het project heeft als doel om bij te dragen aan de EU Green Deal door beleidsmakers te helpen begrijpen hoe zowel op EU- als nationaal niveau bouwbeleid verder kan worden ontwikkeld. Een belangrijk aspect hiervan is het verschuiven van de focus voorbij de operationele emissies van gebouwen naar het integreren van 'whole life' carbon, wat ook de belichaamde koolstof (embodied carbon) in de bouw omvat.

De visie voor 2050

De #BuildingLife gemeenschap, inclusief het European Leadership Forum, heeft samengewerkt om de volgende visie te ontwikkelen:

“Iedere Europese burger leeft in een volledig koolstofarme, circulaire, veerkrachtige en goed ontworpen gebouwde omgeving die een hoge kwaliteit van leven faciliteert."

Om dat doel te bereiken, werden drie prioriteiten gesteld.

1)     Decarbonisatie: Alle gebouwen, inclusief bestaande gebouwen, zijn operationeel koolstofneutraal. Ook nieuwe gebouwen, infrastructuur en renovaties zijn volledig koolstofneutraal qua emissies.

2)     Grondstoffen en circulariteit: Een uiterst grondstofefficiënte gebouwde omgeving verlaagt ons grondstofverbruik tot een niveau dat de planeet kan dragen. Tegelijkertijd helpt het herstel van hulpbronnen en natuurlijke systemen onderdeel te zijn van een bloeiende en duurzame circulaire economie.

3)     Kwaliteit en veerkracht: De gebouwde omgeving is ontworpen om kwaliteitsvolle, gezonde, eerlijke en veerkrachtige gemeenschappen te creëren, terwijl biodiversiteit wordt hersteld en lucht-, bodem- en watervervuiling wordt geëlimineerd.

Systematische en systemische aanpak

De beleidsmakers zullen de verandering niet alleen kunnen realiseren, daarvoor moeten alle delen van de waardeketen zich toeleggen op de volgende zes werkstromen. Hiermee volgt #BuildingLife de systematische aanpak van WorldGBC om impact te creëren.

• Collaborate

Versnellen van diepgaande sectoroverschrijdende samenwerking in de hele waardeketen om de markt voor te bereiden op toekomstige regelgeving

• Advocate

Gehoor te geven aan oproepen van de industrie en het maatschappelijk middenveld om meer ambitie, leiderschap en duidelijkheid te tonen en andere overheidsniveaus aan te moedigen hetzelfde te doen

• Communicate

Hun steun uitspreken voor een koolstofarme gebouwde omgeving door ambassadeur te worden van de campagne #BuildingLife

• Educate

Hun supply chain en overheden informeren over het belang van WLC en samenwerken met professionals om EPD's/PEF's te ontwikkelen

• Rate

Zich verbinden tot het gebruik van beoordelingsinstrumenten die gebruik maken van een WLC-benadering en de ontwikkeling van databanken op nationaal en EU-niveau ondersteunen

• Invest

De EU taxonomie en duurzame financieringsprincipes ondersteunen

State of the market

Wereldwijd zijn gebouwen verantwoordelijk voor 40% van de koolstofemissies, 50% van alle materiaalwinning en 35% van het afval. In Europa neemt het gebruik van gebouwen 40% van het energieverbruik en 36% van de CO₂-uitstoot voor zijn rekening. Het verbeteren van energie-efficiëntie en decarboniseren van elektriciteit en warmte zijn daarom cruciale stappen die dienen gezet te worden.

Naast operationele emissies draagt embodied carbon (belichaamde koolstof) in gebouwen op wereldvlak bij tot maar liefst 11% van de totale uitstoot. Naar verwachting zal tegen 2050 meer dan de helft van de bouwemissies voortkomen uit nieuwe gebouwen en renovaties, vooral in Europa. Daarom is het cruciaal om zowel belichaamde als operationele koolstof dringend aan te pakken.

Operationele koolstof vs. embodied carbon

Operationele koolstof, oftewel operational carbon, verwijst naar de koolstofuitstoot die vrijkomt tijdens het gebruik van een gebouw, zoals door energieverbruik, verwarming en onderhoud. In Europa is dit goed voor 36% van de CO₂-uitstoot. Het verduurzamen van bestaande gebouwen en ontwerpen van nieuwe energiezuinige gebouwen zijn cruciale stappen om deze uitstoot te verminderen.

Embodied carbon, omvat de koolstofemissies die ontstaan door de materialen, productie, bouw, renovatie en sloop van gebouwen. Dit aandeel loopt dus wereldwijd op tot 11% van de totale CO2-uitstoot. Aangezien operationele emissies stelselmatig verminderen, wordt embodied carbon steeds belangrijker, vooral bij nieuwe gebouwen en renovaties om verder winsten ter halen.

II. De EU Policy Roadmap voor whole life carbon

Om de vooropgestelde visie te verwezenlijken, zijn grote aanpassingen nodig in het ontwerp, de bouw, de exploitatie en de end-of-life-fase van gebouwen. Geen enkel beleid kan deze verschuiving bewerkstelligen: er is een systemische verandering nodig waarbij alle actoren in de bouwsector betrokken zijn.

Er kunnen verschillende mechanismen worden toegepast om een koolstofarme gebouwde omgeving te realiseren. De aanbevelingen in de EU Roadmap zijn onderverdeeld in vier transversale en complementaire beleidsroutes.

Building regulations

Het bijwerken van de bouwvoorschriften om de volledige milieueffecten van de gebouwde omgeving aan te pakken is een cruciale manier om koolstofarme bouw voor nieuwbouw en renovatie verplicht te stellen. Deze voorschriften bepalen volgens welke normen gebouwen in de lidstaten moeten worden gebouwd en gerenoveerd en welke gegevens moeten worden gerapporteerd. Ze moeten het 'energie-efficiëntie eerst'-principe respecteren om de operationele impact van de gebouwde omgeving aan te pakken en een verschuiving naar WLC (whole life carbon) te ondersteunen. Een gereguleerde overgang naar een WLC-aanpak zou de manier veranderen waarop alle actoren in de waardeketen van gebouwen projecten plannen en uitvoeren.

Waste and circularity

Aangezien de bouwsector verantwoordelijk is voor naar schatting een derde van Europa's

van de totale afvalvoetafdruk van Europa, moet het EU-beleid ook verder gaan om het afval aan te pakken dat ontstaat tijdens de bouwfase en de fase aan het einde van de levensduur van een gebouw. Regelgeving gebruiken om een verschuiving naar een bouwecosysteem dat circulariteit omarmt verplicht te stellen, zal helpen om de hele levenscyclus van gebouwen koolstofvrij te maken door een efficiënter gebruik van hulpbronnen.

Sustainable procurement

Duurzaamheidsbeslissingen over veel bouwprojecten worden genomen door openbare aanbesteders. Het EU-beleid moet deze instanties in staat stellen een voortrekkersrol te spelen in de sector en het voortouw te nemen bij het invoeren van de instrumenten en methoden die nodig zijn om de gebouwde omgeving koolstofvrij te maken. De bijgewerkte richtlijn voor energie-efficiëntie (EED) benadrukt de mogelijkheid die openbare aanbesteders hebben om Level(s) metrics te gebruiken om WLC te beoordelen. Dit is de eerste stap in het stimuleren van de marktvraag naar deze nieuwe oplossingen, maar er is meer werk nodig. Ontwerpers, bouwbedrijven en fabrikanten die al een WLC-aanpak hebben omarmd, kunnen hiervan profiteren.

Sustainable finance

Als financiële activa lopen gebouwen ernstig risico door klimaatverandering, zowel fysiek als door de mogelijke economische gevolgen van veranderende regelgeving. De invoering van financiële mechanismen die duurzaamheid ondersteunen, zou een krachtig instrument zijn om de ecologische en economische duurzaamheid van het Europese gebouwenbestand te verbeteren. Denk hier bijvoorbeeld aan de EU-taxonomie!

III. Implementatie

Indien elke Europese burger in een volledig koolstofarme, circulaire, veerkrachtige en goed ontworpen gebouwde omgeving wil leven, moeten alle overheidsniveaus bij het proces betrokken zijn: van beleidsontwikkeling op EU-niveau tot omzetting op nationaal niveau en het subnationale (lokale) niveau, dat vaak verantwoordelijk is voor de uitvoering en handhaving in de praktijk.

Onderstaande tabel toont de rollen van de betrokkenen in het ecosysteem in detail

Nationale, subnationale/lokale overheden en de EU spelen verschillende rollen in dit proces, zoals geïllustreerd in bovenstaande afbeelding en tabel en hieronder in meer detail uitgelegd.

V. Conclusie

De EU Policy Roadmap schetst een duidelijk kader en biedt richtlijnen voor de bouwsector om actief bij te dragen aan de doelstelling van CO2-neutraliteit in 2050. Voor architecten, aannemers, bouwprofessionals en producenten schuilt hier zowel een aanzienlijke uitdaging: duurzaamheid moet centraal staan in alle aspecten van hun werk, van het ontwerp tot de uitvoering.

Door WLC-benaderingen en circulariteitsprincipes te integreren, kunnen ze bijdragen tot de klimaatdoelstellingen en de toekomstbestendigheid van hun projecten. Succesvolle implementatie vereist samenwerking door de hele waardeketen heen, het toepassen van duurzame bouwpraktijken, en het inspelen op nieuwe wet- en regelgeving en financieringsmogelijkheden.

De roadmap toont waar we naar toe evolueren – ook in België, zij het met mogelijk lichte vertraging – gebruik ze dus om u vandaag al op te enten!

VI. Verder lezen

-        Hier kunt u de EU Policy Roadmap downloaden: https://globalabc.org/resources/publications/eu-policy-whole-life-carbon-roadmap-buildings

-        De webpagina die de aanzet gaf tot dit artikel: https://www.dgbc.nl/nieuws/bouwleiders-uit-heel-europa-lanceren-eu-beleidsroutekaart-naar-klimaatneutrale-gebouwen-in-2050-6341

-        De langetermijnstrategie voor 2050 van de Europese Unie:

https://climate.ec.europa.eu/eu-action/climate-strategies-targets/2050-long-term-strategy_nl